Halbertsma | Oude begraafplaatsen Deventer

Joost Halbertsma (1789 - 1869)

Graf nr 671

“De Deventerschen doen zich nog al aardig voor, zelfs vriendelyk, vooral wanneer zij een cent aan u kunnen verdienen. Dit maakt, dat men den mensch naar zijn uitwendig beoordelende, hem nog al voor redelyk goed houdt. Maar om 't hart mangelt een aangeboren gebrek; dat is 't gevoel, het beginsel van edele denkbeelden, beginsels en voornemens.”

Zo schrijft Joost Halbertsma het in zijn “Biografie van Deventer”. 1) Een handgeschreven epistel dat de gepensioneerde doopsgezinde predikant aan het eind van zijn leven opstelt. Nogal eenzaam en teruggetrokken in zijn bovenwoning aan de Engestraat.

Dominee

Over het leven en werk van Halbertsma is veel geschreven. In 2018 verscheen van de hand van Alpita de Jong een uitgebreide biografie en hij is daarmee de best gedocumenteerde overledene op deze begraafplaats. 2) Rond zijn honderdste sterfdag in 1969 werd bovendien in Deventer een bronzen beeld van Halbertsma onthuld en een tentoonstelling in Museum de Waag gehouden over zijn leven. 3)

Justus Hiddes Halbertsma werd in 1789 in het Friese Grouw geboren. Na zijn studie werd hij eerst predikant in Bolsward en in 1822 werd hij beroepen in Deventer. Hij was verbonden aan de doopsgezinde kerk, die destijds als “schuilkerk” gevestigd was aan de Korte Assenstraat, waar zich ook de woning van de dominee bevond. Hij trouwde in 1816 met de uit Workum afkomstige Johanna (Hanne) Hoekema. Uit hun huwelijk werden vijf zoons geboren. Petrus, Hidde, Tjalling, Watze en Binnert.

Schrijver

Joost Halberstma is bekend geworden als Fries schrijver. Hij schreef samen met zijn twee broers verhalen en gedichten in het Fries. En dat was tot dan toe nog nauwelijks gedaan. Bovendien werkte hij jarenlang aan een Fries Woordenboek. Hij liet een groot deel van zijn verzameling - boeken, tijdschriften en objecten- na aan de provincie Friesland. Hij maakt onderdeel uit van de Canon van de Friese Geschiedenis:

“Als er een persoon is die met recht en reden zou kunnen worden verkozen tot Mister Fryslân, dan is dat wel Joast Hiddes Halbertsma. Niemand heeft zoveel werk verzet, en niemand heeft zoveel invloed gehad om het eigene van Fryslân mooi uit te laten komen als hij. Halbertsma verdiepte zich in de geschiedenis, zocht naar oude verhalen, deed onderzoek naar oude culturen en verzamelde nog eens alles wat met de Friese identiteit te maken had. Zijn huis was bijna een echt museum.” 4)

Spreker

Joost was niet alleen dominee en schrijver maar ook een veelgevraagd spreker. “Zijn lezingen voor leden van de maatschappij tot Nut van ’t Algemeen en allerlei meer of minder geleerde genootschappen trokken doorgaans veel publiek. Het schuchtere deel van de luisteraars frontste de wenkbrauwen. De rest laafde zich juist aan de vrijmoedigheid van de spreker.” 5) Hoewel geleerd, bekend en soms gevreesd kreeg Halbertsma nooit de door hem zo begeerde functie van professor. Hij werd vijf keer afgewezen.

Tragedies

In 1847 overlijdt Hanne, de vrouw van Joost, op 53 jarige leeftijd aan de tyfus. Aan zijn zoon Hidde schrijft hij: “ als ik bedenk hoe mijn lieve Johanna 4 weken tegen dood geworsteld heeft en eindelijk de strijd heeft moeten opgeven…dan smelt geheel mijn ziel in weedom weg”. 6) Niet alleen Hanne ook drie van zijn zoons zullen hem gedurende zijn leven ontvallen. In 1852 overlijdt zijn oudste zoon Petrus op 35 jarige leeftijd in het Krankzinnigengesticht Meerenberg in Bloemendaal alwaar hij een jaar na een zelfmoordpoging was opgenomen. Negen jaar later in 1861 bezwijkt Binnert op 27 jarige leeftijd aan de gevolgen van tuberculose En zijn oudste zoon Hidde, die het als hoogleraar had geschopt tot rector magnificus – zeg maar directeur- van de Leidse Universiteit kon ook zijn depressies niet de baas en overleed 45 jaren oud in 1865. Hij werd in Deventer naast zijn moeder begraven (graf 631). Het neefje van Halbertsma schrijft over de begrafenis van Hidde: “Nog nooit heb ik zoiets treurigs bijgewoond. De droefheid van Oom Joost, die schreide als een kind en daarbij de innige smart van nicht Ko, die op haar engelachtige manier haar (schoon-) vader nog wist te troosten, dat alles is niet te beschrijven, men moet het voelen” 7)

Begaafd en eigenaardig mens

In 1869 overlijdt Joost Halbertsma. “Ofschoon zijn borst versierd was met het ridderkruis van de Orde van de Nederlandsche Leeuw en vele binnen- en buitenlandse geleerde genootschappen er eer in stelden hem onder hun meest verdienstelijke leden te tellen, stond eenvoudigheid als kenmerk van ware grootheid, bij hem steeds op de voorgrond, terwijl zijn gul en rond karakter, ondanks grote eigenaardigheid, hem de algemene achting in hoge mate deden genieten”. 8)

Echtgenote Hanne Hoekema

Enkele uitgaven van Halbertsma